رضا مقامی فراتر از توکل

بسم‌الله‌الرّحمن‌الرّحیم

آن چه پیش‌رو دارید گزیده‌ای از سخنان حضرت آیت‌الله مصباح‌یزدی (دامت‌برکاته) در دفتر مقام معظم رهبری است که در تاریخ 4/2/92 ایراد فرموده‌اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.

رضا مقامی فراتر از توکل

(22)

نگاهی به مباحث گذشته

در جلسات گذشته گفتیم: انسان‌ها از جهات مختلفی قابل دسته‌بندی هستند. اما تقسیمی که انبیای الهی و به خصوص قرآن کریم بر آن تأکید فراوان دارند تقسیم انسان به مؤمن و کافر است (هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ فَمِنکُمْ کَافِرٌ وَمِنکُم مُّؤْمِنٌ؛1 او کسی است که شما را خلق کرد.

کدام آیات قرآنی درباره توکل سخن گفته است؟

کدام آیات قرآنی درباره توکل سخن گفته است؟

پرسش

آیاتی که در قرآن در باب "توکل" سخن گفته است، چه آیاتی است؟ آیا می توانید منبعی در این موضوع معرفی کنید؟

پاسخ اجمالی

از جمله موضوعات اخلاقی در کتاب آسمانی مسلمانان، موضوع توکل است که این واژه و مشتقات آن در قرآن کریم ۷۰ مرتبه در ۲۹ سوره و در ۶۱ آیه آمده است.

عوامل توکل برخدا کدامند؟

عوامل توکل برخدا کدامند؟
پرسش
چه چیزهایی باعث توکل نکردن می شود؟ و چگونه می توان توکل کرد؟
پاسخ اجمالی

یکی از مفاهیم عام در اخلاق اسلامی که ناظر به صفتی نفسانی و بیانگر رابطه ای خاص میان انسان و خداوند است ، مفهوم « توکل » است . توکل ، منزلی از منازل سالکین الی الله و مقامی از مقامات موحدین است و از بالاترین درجات اهل یقین است . [1] [2]

 

توکل، عبارت است از اعتماد و اطمینان قلبی بنده در جمیع امور خود به خدا ، و حواله کردن همه کارهای خود را به او و تکیه بر حول و قوه الهی نمودن. [3]

معنای «حسبنا الله و نعم الوکیل نعم المولی و نعم النصیر» چیست؟

معنای «حسبنا الله و نعم الوکیل نعم المولی و نعم النصیر» چیست؟
پرسش
معنای «حسبنا الله و نعم الوکیل نعم المولی و نعم النصیر» چیست؟
پاسخ اجمالی
این عبارت در میان نگاشته‌های اندیشمندان اسلامی و همچنین اهل ایمان بسیار رواج یافته است، ولی در حقیقت این عبارت از دو آیه مجزای قرآن بوده که در کنار هم قرار گرفته‌اند.
در آیه 173 آل عمران آمده است: «الَّذینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ»؛ مؤمنان کسانى هستند که (چون) مردم (منافق) به ایشان گفتند: بی‌‌شک مردم (کافر مکّه) بر ضد شما گرد آمده (و بسیج شده) اند، پس از آنان بترسید، (آنها به جاى ترس) بر ایمانشان بیافزود و گفتند: خداوند ما را کفایت می‌‌کند و او چه خوب نگهبان و یاورى است.
در آیه 40 سوره انفال نیز خداوند چنین می‌فرماید: «وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَوْلاکُمْ نِعْمَ الْمَوْلى‏ وَ نِعْمَ النَّصیر»؛ و اگر (باز هم) سرپیچى کرده و روى بگردانند، بدانید که خداوند، مولى و سرپرست شما است، چه خوش مولایى و چه نیکو یاورى است.

چه ارتباطی بین اخلاق و توکل وجود دارد؟

چه ارتباطی بین اخلاق و توکل وجود دارد؟
پرسش
ارتباط بین اخلاق و توکل در چه چیزی است؟
پاسخ اجمالی

اخلاق به معنای صفاتی است که در نفس انسان به صورت « ملکه » در آمده است و ملکه به صفتی اطلاق می شود که در روح و جان انسان چنان نفوذ کرده و راسخ شده است که افعال و آثار و رفتار مناسب با آن صفت ، خودبخود و بدون تأمل و درنگ از انسان صادر می شود. اخلاق به دو قسم "فضیلت "و "رذیلت" تقسیم می شود. اما توکل که یکی از فضایل اخلاقی است به معنای اعتماد کردن بنده به خدای متعال و واگذار کردن همه کارهای خود به اوست. البته توکل واقعی به خداوند مانع از توسل به اسباب نیست ؛ چون که خود خدا فرموده که از اسباب کمک بگیریم ولی با توکل نمودن. پس ارتباط اخلاق با توکل در آن است که توکل از مصادیق و فضیلت های اخلاقی است.

 
پاسخ تفصیلی

اخلاق در لغت، جمع « خُلُق » و « خُلق » است . این دو به معنای صفتی است که در نفس انسان به صورت « ملکه » در آمده است و ملکه به صفتی اطلاق می شود که در روح و جان انسان چنان نفوذ کرده و راسخ شده است که افعال و آثار و رفتار مناسب با آن صفت ، خودبخود و بدون تأمل و درنگ از انسان صادر می شود . مثلاً وقتی صفت تواضع و فروتنی در شخصی به حد ملکه می رسد ، خودبخود و به صورت اتوماتیک در جای مناسب ، تواضع می کند .

توکل

در علوم تربیتى و روانشناسى تکیه بر اعتماد به نفس می‌شود، و در معارف اسلامى و اخلاقى و عرفانى، مسئله توکل بر خدا مطرح است، آیا این دو منافاتى با هم ندارند؟
پرسش
در علوم تربیتى و روانشناسى تکیه بر اعتماد به نفس می‌شود، و در معارف اسلامى و اخلاقى و عرفانى، مسئله توکل بر خدا مطرح است، آیا این دو منافاتى با هم ندارند؟
پاسخ اجمالی
شناخت منافات یا عدم منافات اعتماد به نفس با توکل، بسته به دریافت مفاهیم این دو واژه است. مفهوم اعتماد به نفس، دو گونه تفسیر شده:
1. شناختِ توانمندی‌ها، ظرفیّت‌ها و تکیه بر داشته‌ها، جهت رسیدن به خواسته‌ها و نیل و هویّت واقعى. این برداشت، هیچ تباینى با فرهنگِ توکّل ندارد. از امتیازات این تعبیر، تناسبش با دو تعبیر کلیدى و اصیل دینى «معرفت نفس» و «شناختِ نعمت‌ها و استفاده از آنهاست».

توکل از نگاه حضرت آیت‌الله مصباح‌یزدی (دامت‌برکاته)

سم‌الله‌الرّحمن‌الرّحیم

آن چه پیش‌رو دارید گزیده‌ای از سخنان حضرت آیت‌الله مصباح‌یزدی (دامت‌برکاته) در دفتر مقام معظم رهبری است که در تاریخ 09/12/91 ایراد فرموده‌اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.
واکاوی حقیقت توکل
1. نگاهی به مباحث گذشته

در جلسه‌های اخیر به توفیق الهی بحث‌هایی را درباره توکل مطرح کردیم. همان طور که قبلا اشاره کردیم توکل در واقع امری قلبی است و انسان باید با دل خویش باور کند که کارها به دست خداست و اگر کار خویش را به خدا واگذار کند خداوند او را کفایت می‌کند (وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ).1 اگر انسان واقعا باور داشته باشد که قدرت اصلی در دست خداست و سایر امور، اسباب و ابزارهایی هستند که تحت سیطره قدرت و اراده الهی قرار دارند بسیاری از نگرانی‌ها، فشارهای روحی و اضطراب‌های او رفع خواهد شد و زندگی‌ آرام‌تری خواهد داشت و نیز در رفتار و اخلاق وی، متانت، سنگینی و عزت بیشتری نمایان خواهد گشت، و بالاخره پیش خدا عزیز می‌شود. در فرازی از حدیث معراج آمده است که «وَجَبَتْ‏ مَحَبَّتِی‏ لِلْمُتَوَکِّلِینَ عَلَیَّ؛2 محبت من بر متوکلان بر من واجب است»؛ یعنی من قطعا آن‌ها را دوست می‌دارم.
2. طرح مسأله

توکل به خدا چطور زیاد می شود؟

پرسش
توکل به خدا چطور زیاد می شود؟
پاسخ اجمالی
توکل یکی از فضائل اخلاقی است که به معنای اعتماد کردن بنده به خدای متعال و واگذار کردن همه کارهای خود به او می باشد. البته توکل واقعی به خداوند مانع از توسل به اسباب نمی باشد و این دو لازم و ملزوم یکدیگرند. این صفت ارزشمند در صورتی حاصل می شود که انسان همه کارهایی را که در عالم هستی انجام می گیرد، از جانب پروردگار بداند و هیچ قدرتی را جز او مؤثر نداند و معتقد باشد که حول و قوه ای نیست مگر به واسطه او. اگر کسی واقعاً چنین اعتقادی داشته باشد، در دل به خدا اعتماد پیدا کرد و بر او تکیه می کند و بدین سبب توکل به خدا روز به روز زیادتر می گردد.
پاسخ تفصیلی
توکل، در اصل از ماده «وکالت»، به معنای انتخاب وکیل است؛  توکل ، عبارت است از اعتماد و اطمینان قلبی بنده در جمیع امور خود به خدا ، و حواله کردن همه کارهای خود را به او و تکیه بر حول و قوه الهی نمودن. [1]

توکل بر خدا

 بسم‌الله‌الرّحمن‌الرّحیم

آن چه پیش‌رو دارید گزیده‌ای از سخنان حضرت آیت‌الله مصباح‌یزدی (دامت‌برکاته) در دفتر مقام معظم رهبری است که در تاریخ 23/12/91 ایراد فرموده‌اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.
فروعاتی از بحث توکل
1. خداوند ضامن متوکل واقعی

در چند جلسه اخیر به اندازه‌ای که خدای متعال توفیق عنایت فرمود درباره توکل بحث کردیم. اکنون چند موضوع فرعی مربوط به توکل را فهرست‌وار بیان می‌کنیم تا این مبحث ناقص نماند.

چگونه توکل بر خدا کنیم؟

چگونه توکل بر خدا کنیم؟

 

توی هر کاری که می خواهد انجام دهد، به خدا توکل می کند ... آنچنان که گویی هیچ کس دیگری در عالم ندارد ... نه دوستی و نه آشنایی ... نه خانواده ای و اقوامی که کمکش کنند، دستش را به یاری بگیرند، اگر جایی درمانده شد، به کمکش بشتابند ... وقتی همین ها را از او می پرسم، لبخندی بر لبانش نقش می بندد و می گوید: جوان مگر نمی دانی همین دوست و آشناها، خانواده و اقوام و ... هم بخواهند کمکی به من بکنند باید خدا کمکشان کند؟ ... کمی فکر کن ... می بینم راست می گوید ... درست که دوست و آشنا و خانواده و اقوام هستند، اما نه اینکه همه شان بنده های خدا هستند؛ مگر نه اینکه خودشان محتاج کمک خدایند؛ مگر نه اینکه خدا نخواهد نمی توانند قدم از قدمی بردارند ... پس ... الهی به امید خودت و نه بنده هایت ...